Yek ji taybetmendiyên sîstemên demokratîk û azad di cîhanê de ew e ku demokrasî di civakê de hatibe cihgirkirin û qanûn serdest be û saziyên sivîl jî wek pêkhateyên civaka sivîl di komelgehê de serbest û xwedî rol bin. Pêkhatin û pêşdeçûna rêxistinên sivîl di hemû qadên civakê de bingeha demokrasiyê bihêz dike û dibin fakterek ji bo pêkanîna guhertinên siyasî, civakî, aborî û kultûrî. Bê hebûna organîzasyonên sivîl jî di civakê de, mirov dikare bibêje ku hîm û bingeha demokrasiyê tune.
Di welatên ku demokrasî tune û sîstemên girtî û ne demokratîk serdest in û îradeya hevwelatiyan di proseyên siyasî û civakî de xwedî rolekî kêm e, bi awayekî otomatîk civaka sivîl jî tê de lawaz û sist e. Ji ber ku desthilatên wilo naxwazin di prosesên siyasî, civakî, kultûrî û heta aborî de saziyên sivîl derkevin qada têkoşîna sivîl û dûrî berçavgirtina berjewendiyên desthilata siyasî rolê xwe yê medenî bilîzin. Loma di sîstemên cîhanê de, saziyên sivîl di berjêr û berjor de ne.
Yek ji erk û rolên ku saziyên sivîl di nav civakê de hene, ev e ku divê di pêvajoya pêkanîna rewşek nû û jêhatî de welat di warê siyasî, civakî û çandî de pêşde bibin. Lê bi baweriya piraniya civaknasan jî, taybetmendiya herî berçav a rêxistinê sivîl, ne girêdayîbûna wan bi hikûmetê ve, serxwebûna wan di warê aborî û rêxistinî de û ne girêdayînbûna wan bi desthilata siyasî û dezgehên dewletê ye. Civaknas, organîzasyonên sivîl di civakê de dikin 2 beş; yekem hêz û partiyên siyasî û duyem jî civat û encumenên sinfî. Lê çarvçoveya kar, erk û rolê yer yek ji wan grûp û pêkhateyên rêxistinên sivîl di civakê de cuda ye.
Di civaka sivîl de hemû hevwelatî bê berçavgirtina nejad, ol, zayend (cins) û ramanên wan bi awayekî wekhev tên berçavgirtin. Lê em dibînin ku di sîstemên totalîter wek Komara Îslamî ya Îranê û gelek sîstemên din ên Rojhilata Navîn de, jin ku nîva pêkhateya civakê pêk tînin, ji beşdarî di proseya xebat û çalakiyên saziyên sivîl de tên dûrxistin. Ev yek jî ji ber hebûna sîstemek ne demokratîk û cihgirnebûna demokrasiyê di welat de, tunebûna wekhevî û qanûnên sivîl û herwiha raman û edetên kevneşop û astengên kultûrî yên kevin ên beşek ji desthilatdaran û takekesan çavkanî digire. Di rewşekê de ku jin li kêleka mêran dikarin bibin dînamîzmên sereke yên guhertinan û xurtkirina bingeha civaka sivîl.
Cewher û naveroka qanîna medenî û bingehîn a welat fakterek giring e ji bo bihêzbûn û herwiha jarbûna civaka sivîl. Bo nimûne, li gor madeya 26’mîn a qanûna bingehîn a Komara Îslamî ya Îranê, têkoşîn û çalakiya partiyan û civatên sivîl di çarçoveya qanûnê de serbest hatiye ragehandin. Lê ji ber ku cewher û naveroka makezagonê ji fakter û bingehên demokratîk vala ye û zêde li gor berjewendiyên sîstema Komara Îslamî hatiye darêtin û rêvebirin û neketiye ber referandomeke raya giştî û hevwelatiyan bi awayekî azad deng jê re nedane. Loma di pratîkê de dixuye ku têkoşîn û çalakiyên partiyên siyasî û herwiha saziyên sivîl ligel çi astengên mezin rûbirû ye. Bi awayekê ku sîstem rê nade pêkhateyên saziyên sivîl bi wayekî azad û serbixwe û dûrî kontrol û çavdêriya hikûmetê kar bikin û çalakiyan rêve bibin.
Di 33 salên borî de ku ji desthilatdariya Komara Îslamî li Îranê derbas dibe, tenê di dewrana Serokkomariya Mihemed Xatemî nebe ku di gelek bajarên Îranê û Kurdistan jî di nav de, hinek saziyên sivîl û civakî pêk hatin û derfeta çalakiyan peyda kirin, lê piştî hatine serkara Ehmedînejad hemû hatin qedexe û serkutkirin. Ger na derfeta kar û xebatê ji bo saziyên civaka medenî nebûye û çiqas dest rayedar û desthilatdaran hatiye derbe ji saziyên civaka sivîl dane.
Lê bi giştî îradeya pêkanîn û têkoşîna saziyên civaka sivîl li hemû Îranê û bi taybet di Kurdistanê de gelek xurt e. Ji ber ku di çarçova sîstemên wek Komara Îslamî xebat û têkoşîna sivîl nirx û bihayên kêmtir dixwaze û bedel kêmtir tên dan. Pirsgirêka herî mezin di vê heyamê de ew bûye ku avakirin û çalakiyên saziyên sivîl bi tometên wek metirsîdarbûna çalakiyên wan organîsazyonan ji bo derbelêdayîn li berjewendiya dewletê û ewlekariya welat û herwiha damezrandina wan rêxistina ji aliyê welatên rojava wek şoreşek nerm ji bo hilweşandina sîstema desthilatdar herdem hatiye astengkirin.
Ligel ku xebat û têkoşîna saziyên sivîl li Îranê bi giştî nehênî rêve diçe, lê ji ber hebûna zext û guşaranên çend qad zêde yên desthilatê li Kudistanê û li dijî çalakvanên sivîl, xelkê Kurdistanê di heyamê çend salên borî de dest bi tîkoşîn û xebatek sivîl a berfireh kirine û her diçe pêvajoya vê xebata sivîl berfirehtir dibe. Lê hêj ji ber nebûna azadiya kar û têkoşîna saziyên sivîl û ewlehîbûna vê pirsê, civaka sivîl nekariye bi awayekî sîstematîk û standard li Rojhilatê Kurdistanê pêk bê û xwedî kêmasiyên taybet bi xwe ye ku di derfetek din de emê li ser bisekinin. Di vê derbarê de pêwîste hemû hêz, alî û sazî bo xurtkirin û pêşdebirina saziyên sivîl di Rojhilatê Kurdistanê de bikevin nav tevger û hewldanan û bi pêkanîna torek berfireh a alîkariyan û hevxebatiyê bingeha oranîzasyonên sivîl di warên cor bi cor de di civaka Kurdistanê de pêşde bibin û xurt bikin.
Du sala niha û di 21ê Tebaxa 2010an de, nûçeyê şehîdkirina pêşmergeyê nimûne û hêja yê Kurdistanê Yûsif Feqîhî û 3 hevalên em tevizandin û gelek xemgîn kirin. Kul û xemek kûr ku qet nayê jibîrkirin. Ji destdana Yûsif û hevalên wî derbeyek giran bû ku ji tevgera kurd li Rojhilatê Kurdistanê ket wekî hemû şehîdên din ên riya azadî û rizgariya Kurdistanê ku bi fidakirina canê xwe ked dan rêya azadiyê û çirayê vê rêyê ronî kirin. Yûsif û hevalên xwe ji bo karên rêxistinî û peywendîkirin bi xelkê Kurdistanê re vegeriyabûn hundirê welat. Li navçeya Feyzulabegî ya bajarê Seqizê dikevin boseya sedan hêzên tarêperest û dijminên maf û azadiyên xelkê Kurdistanê û piştî berxwedaneke qehremanen û xwe parastina rewa, Yûsf û her 3 hevalên wî tên şehîd kirin.
Kesê/a Yûsif ji nêzîk ve nedîtibe û nas nekiribe, belkî wek mirovekî normal wî bibîne. Lê Yûsif xwediyê hindek taybetmendiyên bilind ên exlaqî û şiyan û karênan bû ku ew kiribû pêşmergeyekî nimûne û bêhempa li cem hemû heval û hevxebatên xwe.
Yûsif ji ber hestkirin bi zilm û zordestiya ku li ser gelê wî dihat meşandin, sala 1999an berê xwe dide xebat û têkoşîna azadî û rizgarîxwaziyê di nav refên PDKÎ de. Her ji destpêkê xwe fêrî Îngilîzî kir û karî piştî çend salan bi başî hînî wî zimanê giring ê cîhanê be. Bi awayekê ku vê dawiyê çend pirtûk ji Îngilîzî wergernadin Kurdî û kitêbxaneya Kurdî rengîn û zengîn kir. Sedan nivîsar û şiroveyên din jî wergerandin Kurdî. Şev û roj ked dida û qet jî nediwestiya. Karîn û şiyana Yûsif ya bêhempa ew ji hemû hevalên xwe re kiribû nimûne.
Şehîd Yûsif ligel ku xwendina bilind a akademîk nebû û karîbû heta qonxa paş navendî xwendibû, loma herdem meraq dikir valahiya xwendinê di jiyana xwe de tejî bike û jê re bûbû armancek mezin. Yûsif bi keda xwe ya şev û rojî herdem di hewla xwe perwerdekirinê de bû. Ew gelek zû pêş ket û di warê zanista siyasî, edebiyat û pirsên civakî bû xwedî hêzek mezin. Lê ti gav jî ji erkên pêşmratiyê jî kêm nedianî. Ew hem pêşmergeyekî jêhatî bû û hem evîndarek pêşketin û xwendin û fêrbûnê bû. Yûsif dizanî divê xwe ji bo pêşerojek geş û ronahî amade bike, rojek ku welatê wî Kurdistanê azad dibe û Kurdistana bêpar û paşdehiştîji aliyê dijminan pêwîsît bi hêz û şiyana kesên wek wî heye.
Yûsifê nemir piştî lêkolînên berfireh û karkirin li ser fêrbûna zimanê Îngilîzî, çend berhem afirandin û heta vê dawiyê wekî mamosteyekê karî ciwanên kurd bielimîne zimnaê Îngilîzî.
Di qonaxa piştre Yûsif dest bi wergerandin û nivîsandinê kir. Rûpelên çendîn kovar û rojnameyên Kudî bi karên wî hatin xemilandin.
Di sala 2004'an de yekemîn pirtûka wî bi navê Rêzimana Înglîzî ya Zagros bi Kurdî hat çapkirin. Bi rêya wê pirtûkê her kes dikare gelek rêbazên zimanê Îngilîzî bi taybet rêzimana Îngilîzî fêr bibe. Ji ber ku Yûsif kitêb bi Kurdî şirove kiribû. Ji ber giringiya pirtûkê heta niha çend car li wezanxaneyên Herêma Kurdistanê hatiye çapkirin.
Berhema duyemîn ya Yûsif, pirtûka ‘Sed jinên bibandor di cîhanê de’ bû ku di sala 2007an de hat çapkirin ku ji Îngilîzî kiribû Kurdî.
Sêyemîn afirnadina Yûsifê canemerg jî di sala 2008an de çêbû, wergerandina pirtûkekê bû derbarê pirsên ciwanan. ‘Bingehên civaknasiya ciwanan’ sêyemîn berhema hevalê nemir bû ku gelek berfireh agahiyan dide ciwanan bo hemû pirsên têkildarî jiyana wan. Hemû berhemên wî bi îmzeya wî di arşîva min de parastî ne. Heta heta diyariyên Yûsif ên bêhempa dê cem min bimînin. Dema pirtûkên wî derdiketin, herdem hebek ji min re dianî û me wê şevê suhbetek xweş û berfireh bi hev re dikir û piştre li ser projeyên xwe yên dahatû qise dikir.....
Tê bîra min Yûsif, di kurseke fêrbûna zimanê Îngilîzî de li Hewlêrê beşdarî kir, di nav gelek kesên akademîk de yekem hat. Şiyan û karînên wî her kes matmayî kiribû. Piştre û beriya wê jî gelek kursên fêrkirina zimanê Îngilzî rêve birin.
Her dawî de jî pêşkêşkarekî serketî û xwedî şiyan yê bernama ‘Rave’ di TIHSK TV de bû. Rojnameya Kurdistan jî bi nivîsarên Yûsif gelek dewlemend bûbû.
Eva tenê çend aliyên biçûk yên kar û xebatên Şehîd Yûsifê nemir bûn. Lê mixabin du salan berî niha di rojeke wek îro de, dijminên azadiyê û hêzên tarîperest yên Komara Îslamî, Kurd û Kurdistan ji ciwanekî xwedî şiyan û behremendekî mezin wekî Yûsif bêpar kirin.
Di duyemîn salvegera şehîdkirina Yûsif Feqîhî û her sê hevalên wî yên nemir de ku di êrîşeke hêzên leşkerî yên Komara Îslamî de li navçeya Feyzulabegî de hatin şehîdkirin, ez serê rêz û hurmetê bo canê wan ê paqij ditewînim û wan bi dil û can bibîr tînim. Dil û canê min bi te re ye hevalên hêja û nemir Yûsif can....
Dengê Azad: Ev hevpeyvîn min çend demjimêr berî destpêkirina êrîşên balafirên şer ên Tirikiyê bo ser Herêma Kurdistanê di roja 17ê Tebaxa 2011an de hat kirin:
Konsolxaneyên Îranê li Hewlêr û Silêmaniyê, karê sîxoriyê dikin an dîplomasî?
Dengê Azad - Kurdpa: Komek rojnamevan û çalakvanên sivîl li bajarê Raniye û derdorê, ligel mehkûmkirina topbaran û êrîşên hêzên leşkerî yên Komara Îslamî bo ser axa Herêma Kurdistanê, ji bo boykotkirina zêde ya siyasetên hikûmeta Îran, kampanyek organîze kirine û daxwaza daxistina her du Konsolxaneyên Îranê li bajarên Hewlêr û Silêmaniyê dikin.
Berdevkê wê kampanyayê Cebar Ezîz, di vê derbarê de agahiyên berfireh dan Ajansa Kurdpa û da xuyakirin: “Heyamê çend salan dibe Komara Îslamî bi awayê cor bi cor berdewam êrîş dike ser axa Herêma Kurdistanê, çi bi rêya topbaranê û çi bi rêya bezandina sînor û berdewam topbaran û operasyona leşkerî dike ser navçeyên sînorî yên Herêma Kurdistanê. Vêna yek ji wan sedeman e ku pêwîst zanî kampanyayek wisa organîze bikin.”
Navbirî dirêjî bi axavtina xwe da û da zanîn ku yek ji sedemên rêxistina wê kampanyayê vedigere bo karê ne dîplomatîk ln Konsolxaneyên Îranê û wiha pê de çû: “Ji xeynî vê yekê, têdîtinek din a me jî heye, konsolxaneyên Îranê li Herêma Kurdistanê ji dêlva ku karê dîplomasiyê bikin û bo rêxistina peywendiyên navbera Komara Îslamî û Herêma Kurdistanê bikevin nav hewldanan, karkirina wana li ser bingeha sîxorî û çavdêrîkirina partî û grûbên siyasî yên Kurdistana Îranê ye ku di vê herêmê de niştecih in. Xuya ye ku fasileya navbera du bajarên Hewlêr û Silêmaniyê ne gelek e, lê Îranê hem li Silêmanî û hem jî li Hewlêrê konsolxane heye û ya ku em dibînin wêna ye ku Konsolxaneyên Îranê li Herêma Kurdistanê ti peywendiyek wan bi Wezareta Derve ya wî welatî re tune, loma Îranê ne tenê bi vê rêya van konsolxaneyan nifûzek ne qanûnî di nav axa Herêma Kurdistanê de heye, belkî ji aliyê ‘Sipaha Quds û Qerargeha Remezan’ê tên piştgirîkirin û bi rêya van 2 konsolxaneyên Îranê ev nifûza xwe berfireh dikin.”
Berdevkê vê kampanyayê Cebar Ezîz, tekez li ser daxistina Konsolxaneyên Îranê li Herêma Kurdistanê kir û daxuyand: “Evna armancên cuda ji karê dîplomasiyê dişopînin û encam jî xuya ye û ev yek ji daxuyaniyên Serkonsolosê Îranê li Hewlêrê û axavtin û çavdêrîkirina wî di daxuyaniyên xwe de ku dide çapemeniyê, bi eşkere xuya dibe, loma em hest dikin ku evna karê dîplomasiyê nakin û zêde karê çavdêrî û sîxoriyê dikin û vêna berevajî qanûn û rêbazên navdewletî yên dîplomasiyê ye û li pey armancên din digerin.”
Cebar Ezîz, derbarê armancên vê kampanyayê wiha dawî bi axavtina xwe anî: “Em daxwaza xwe rûbirûyê hikûmet û desthilata siyasî ya Herêma Kurdistanê nakin ku bikare bi Konsolxaneyên Îranê re rûbirû derkeve yan biryara daxistina wan bide, lê armanca me çêkirina hevbendî û hevdengiyeke neteweyî û komkirina xelkê azadîxwaz û welatparêz e ku li dor vê kampanyê li hev bicivin da ku bi vê rêyê ve dengê xelkê Kurdistanê bigehijînin û bibêjin rayedarên Komara Îslamî ya Îranê. Herwiha em dixwazin bi vê rêyê ji desthilata siyasî li Herêma Kurdistanê re jî bêjin ku em van konsolxaneyan wekî hebûna wan a niha û kiryarên wan naxwazin û qebûl nakin. Em hêvîdar in ev çalakiya me bersivek be bo vê nifûza Îranê di Herêma Kurdistanê de.”
Li gor axaftina Cebar Ezîz, ev kampanya niha berfirehtir bûye û rojnamevan û çalakvanên sivîl û kesayetiyên bajarên Hewlêr û Silêmaniyê jî tevli vê kampanyê bûne û jê re çalakiyan dikin û ketine nav hewldanan de.
Hêzên ewlekariya Îranê satelîtên hevwelatiyên Kurd kom dikin
Dengê Azad - Kurdpa: Di çend rojên derbasbûyî de, hêzên ‘Întizamî’ yên Îranê li bajarên Serdeşt, Mehabad, Bane û gundên derdora navçeya Hewaraman li Rojhilatê Kurdistanê, bi awayekî berfireh dest bi komkirina satelîtên hevwelatiyan kirine û gelek alavên satelîtên xelkê jî hatine destserdegirtin an şikênandin.
Li gor agahiyên ku gihane Ajansa Kurdpa, di berdewamiya projeya komkirina anten û satelît li bajarên Kurdistanê de, di çend rojên borî de hêzên ‘Întizamî’ yên Komara Îslamî li bajarên: Serdeşt, Mehabad, Bane û gundên devera Hewaraman li Rojhilatê Kurdistanê, bi awayekî berfireh dest bi komkirina satelîtên hevwelatiyan dikin. Hêzên dewletê bo vê mebestê şevê di dema paşîva Remezanê de bê hebûna moleta wan a qanûnî û belgeyên lêgerînê hebin, diçin ser banê malan û hewşên hevwelatiyan û satelîtên wan kom dikin û dîşên wan jî dişkênin.
Çavkaniya ku agahî di vê derbarê de dan Kurdpa, balê dikşîne ser projeya komkirina satelîtan li Kurdistanê ji aliyê hêzên ‘Întizamî’ yên Îranê ve û dide zanîn ku li piraniya gundên derdora bajarên Serdeşt û Hewramanê jî satelîtên hevwelatiyên Kurd hatine komkirin. Bi awayekê ku di heyamê du hefteyên borî de hêzên leşkerî û ewlekariya Îranê êrîş kirine ser gundên derdora bajarê Newsud wek: Nerwî, Wezliye û teşar û satelît û alavên hevwelatiyên Kurd kom kirine yan şikênandine.
Siyaseta sansorkirina Komara Îslamî giha destana Xusro û Şîrîn
Dengê Azad - Kurdpa: Berpirsyara Beşê Çandî ya Weşanxaneya ‘Peydayesh’ li Îranê, di daxuyaniyekê de bo Ajansa MEHR ragehand, destana Xusro û Şîrîn piştî 900 salan û di çapa heştem de ji aliyê Îdareya Pirtûkên Wezareta Çand û ‘Îrşad’ (rênîşaniya) Îslamî ya Îranê ve hat sansorkirin.
Ferîba Nebatî, di daxuyaniya xwe de sansorkirina vê çîrokê ne qanûnî da zanî û wiha got: “Hindek ji tekstên helbestan û peyvên asayî yên nav destanên helbestan wek: ‘Şekira lêv, hembêzkirin, çûna di xelwetê de, dest girtin’ û hwd... hatine guhertin û gelek zerer gehandiye bedewî û naveroka wan tekstên wê çîroka resen û gelêrî.”
Ferîba Nebatî bal kişand ser vê yekê ku heta niha 7 car çîroka Xusro û Şîrîn hatiye çapkirin, lê di çapa heştem de ji xeynî sansorkirina deq û tekstan, heta bergê pirtûkê jî ketiye ber sansorê û rayedaran ragihandiye ku corê berg û dîzayna destanê ligel deb û edetên civakê naguncin û bandorek nehênî çêdike.
Berpirsyara Beşê Çandî ya Weşanxaneya ‘Peydayesh’, herwiha diyar kir: “Encamdana wan corê sansor û pêkanîna astengan di karê pisporên çandî û çapemeniyê de me dilteng dike û ji xebatê dûr dixe.”
Komkirina berhemên çapkirî di 24’mîn Pêşangeha Navdewletî ya Pirtûkan a Tehranê de, nimûneyek herî berçav e ji bo zêdebûna sansorkirina pirtûkên çandî û wêjeyî di Îranê de.
Berhemîn nivîskar û wêjevanên wek: Elî Eşref Derwîşiyan, Sadiq Hidayet, Semed Bêhrengî, Mehmûd Doletabadî, Ebas Merufî, Hoşeng Golşîrî, Elîriza Qasimî û gelek nivîskarên biyanî di Pêşangeha Pirtûkan a Tehranê de hatine komkirin. Vêna di demekê de ye ku piraniya berhemên wan nivîskaran di salên derbasbûyî de li Îranê û bi fermî ji aliyê Îdareya Çand û ‘Îrşad’ (rênîşaniya)a Îslamî ve moleta çapkirina fermî wergirtibûn û heta hindek jî çend car hatine çapkirin.
Dengê Azad - Kurdpa: Kampanya Girtiyên Siyasî û Sivîl di raporekê de eşkere kir, 2 girtiyên siyasî yên din ên Kurd bi navên Elî Efşarî û Mihemed Ebdulahî bi cezayê darvekirinê hatin mehkûkirin.
Elî Efşarî û Mihemed Ebdulahî, 2 girtiyên siyasî yên Kurd ku di hepsa Urmiye de girtî ne, bi tometa hewldan li dijî ewlehiya netewî ya Îranê û sûca ‘muharibe’ (şer bi Xwedê re) biryara îdamikirinê bi ser wan hatiye dayin.
Elî Efşarî, 14ê kanûna 2010an li bajarê Mehabad bi birîndarî hat binçavkirin û piştre bo girtîgeha navendî ya Urmiye hat veguhastin û bi tometa hevkarî ligel yek ji partiyên Kurdî yên dijberê Komara Îslamî bi cezayê darvekirinê hat mehkûmkirin.
Mihemed Ebdulahî, birayê girtiyekî siyasî yê Kurd ku berê biryara îdamkirinê jê re hatibû dayin, sala borî ji aliyê hêzên ewlekariya bajarê Bokan ê Rojhilatê Kurdistanê ve hatibû binçavkirin û di Dadgeha Şoreşa Urmiye de bi tometa hewldan li dijî ewlehiya netewî ya Îranê, muharibe’ (şer bi Xwedê re) û hevkarîkirin ligel yek ji partiyên Kurdî yên dijberê hikûmeta Îranê bi cezayê darvekirinê hatiye mehkûmkirin.
Bi dayina biryara îdamkirina van du girtiyên siyasî yên Kurd, rêjeya çalakvanên siyasî û sivîl ên Kurd ku cezayê darvekirinê li wan hatiye birîn, gihîşt 22 kesî ku navê wan bi vî awayê jêr e:
Helbestvan û nivîskarê Kurdê Xorasanê Elîriza Sipahî Layîn
Dengê Azad - Kurdpa: Helbestvan û nivîskarê Kurdê Xorasanê Elîriza Sipahî Layîn, ku roja 30ê tîrmeha 2011an li bajarê Meşhedê ji aliyê hêzên ‘Îtilat’ a Sipaha Pasdaran ve hat binçavkirin, niha di rewşeke xirab ya cesteyî de ye.
Li gor agahiyên ku gihane Ajansa Kudpa, Elîriza Sipahî Layîn bi tometa hevkarîkirin ligel yek ji partiyên Kurdî yên dijberî hikûmetê hatiye binçavkirin û piştre ji bo girtîgeha ‘Îtilaat’ a bajarê Meşhedê hatiye şandin.
Navbirî ku nexweşiya şekir (diyabet) heye, di hepsa Îdareya ‘Îtilaat’ a Meşhedê de bi xurtî hatiye îşkencekirin, êşandin û niha tendurustiya wî pir xirab e.
Ligel hewldanên berfireh ên malbata wî, heya niha hêzên ewlekariya Meşhedê agahiyek hûr û durist derbarê rewşa Elîriza Sipahî Layîn nedayine kes û karên wî û bersiva wan jî nadin.
Di dema binçavkirina navbirî de, hêzên ewlekariyê pişt lêgerîna berfireh a mala wî, komputer û pirtûkên şexsî yên Elîriza Sipahî Layîn jî bi xwe re birine û niha di destê wan de ye.
Elîriza Sipahî Layîn, Kurdê Bakurê Xorasanê ye ku gelek berhemên wêjeyî û çandî bi zimanên Kurdî û Farisî berhev kirine û li ser helbest û wêjeya Kurdî ya Kurdên Xorasanê mijûlê vekolînan e.
Berhemên navbirî yên herî giring ev in: ‘Evîn bi me nalîze’, ‘Ez ji rojê hez dikim’, ‘Di bin dara gêlasê de’ û çend berhemên din yên bêhempa...
Elîriza Sipahî Layîn, helbestvan û nivîskarê Kurdê Xorasanê, karmendê Zanîngeha Meşhedê ye û zêdeyî bîst sal dibe mijûlê çalakiyên kultûrî û ronamevaniyê ye û di nav Kurdên Xorasanê de yek ji kesayetiyên naskirî ye.
Dengê Azad - CAPK: Li gor rapora malpera BBC’ê, Meclîsa Komara Îslamî ya Îranê, gelaleya anîna ava çemên Eres û Sîlve bo Gola Urmiye ji bo pêşgîrîgirtin ji ziwabûna vê golê red kir û li dijî projeyê derket.
Meclîsa Şêwra Îslamî ya Îranê, di civîna roja sêşem 16ê tebaxa 2011an a xwe de, bi wergirtina 94 dengên NA, 57 dengên ERÊ û 25 dengên BÊALÎ, gelaleya rojevê ya derbarê rizgarkirina Gula Urmiye ji metisriya ziwabûnê red kir û dijberî projeyê derket. Projeya han bi mebesta anîna ava çemên Eres û Sîlve ji bo pêşîgirtin ji ziwabûna Gola Urmiye pêşkêşî Nûnerên Meclîsa Komara Îslamî ya Îranê hatibû kirin, lê bi vî awayî dijberî ligel projeyê hat kirin.
Di heyamê pênc mehên borî de, 3 hezar kêlometroyên çargoşe ava Gola Urmiye ziwa bûye û bûye sedem ku li aliyê rojhilat û başûrî golê xwê tevahiya derdora golê dabigire û zerek berfireh ji hawirdora navçeyê bikeve. Bi awayekî normal Gola Urmiye 5 hezar û 700 kîlometroyên çargoşe bûye û niha ji ber kêmbûna avê gihaye 2 hezar û 700 kîlometroyên çargoşe.
Piştî hişkesaliyên çend salên derbasbûyî, gelek ji golên avê li Îranê û gomên xweristî yên avê ziwa bûne yan firehiya wan pir kêm bûye.
Lê pisporên jîngehê bawer in, siyasetên dewletê bo avakirina bendavan, kulana bîrên zêde yên avê û berfirehbûna erd û zeviyên kiştukaliyê li kêleka wan çavkaniyên avê sedemên serke yên vê kirîza nû tên hejmartin. Bi taybet derbarê metirsiya cidî ya ziwabûna Gola Urmiye.
Ji ber avakirina zêde ya bendavan li ser 11 çem û rûbarên ava şîrîn ku diherikin nav Gola Urmiye, herikîna ava wan çeman bo nav golê di deh salên borî de pir kêm bûye. Li ser hindek ji van çeman çend bendav hatine çêkirin.
Bi baweriya pisporên jîngehê, yek ji sedemên ku zêde zerar gihandiye ziwabûna ava Gola Urmiye, çêkirina rêya mezin a Kelanterî ye ku ji naverasta golê derbas dibe û bajarên Urmiye û Tebrêzê bi hev re girê dide. Bi sedema avakirina vê cadeya mezin, qasê 14 kîlometro ji Gola Urmiye bi axê hatiye dagirtin û tejîkirin.
Herwiha bi sedema pêkhatina deşt û girên mezin ên xwê li kêleka Gola Urmiye di çend salên borî de, zerer û ziyanên zêde gihane bax û rezên cotkaran û hezaran hektar erdên kiştukaliyê bêkêr bûne. Bi taybet bax û rezên sêv û tirî li derdora golê.
Gola Urmiye, duyemîn gola şor a cîhanê tê hesibandin û zêdeyî 10 sal dibe ku pêvajoya ziwabûna wê ligel pêvajoyek metirsîdar rûbirû bûye.
Di civîna roja sêşem 16ê tebaxa 2011an ya Meclîsa Komara Îsalmî de, Nûnerê Meclîsê Cewad Cehangîrzade, li ser mijarê bi berfirehî axivî û pêdagirî kir li ser rizgarkirina Gola Urmiye ji xetera ziwabûnê. Piştî ku projeya han ji meclîsê dengê pêwîst newergirt û hat redkirin, Cehangîrzade ku nûnerê bajarê Urmiye di Meclîsa Îranê de ye, di daxuyaniyekê de bo Ajansa ISNA eşkere kir: “Ger bê Gola Urmiye ziwa bibe, nêzîk 13 milyon mirov dê aware û derbider bibin û herwiha tê pêşbînîkirin di encama ziwabûna yekcarî ya Gola Umriye de, egera vê yekê di holê de ye ku li çend parêzgehên derdorê baranek bibar ku xwê pê re be.
Cehangîrzade diyar kir, di serlêdana Ehmedînejad û şandên hikûmeta wî de bo Urmiye di sala 2008an de, 2 hezar 700 milyar tûmen bo zindîkirin û parastina ava Gola Umriye hat terxankirin, lê li gor Cewad Cehangîrzade, heta niha 1 qiran jî jê re nehatiye mesrefkirin! û kirîza ziwabûna golê her wek berê bê çareserî maye û ti rayedar û dezgehên hikûmetê lê xwedî dernakevin.
Herwiha Rêveberê Giştî yê arastina Jîngeha Parêzgeha Urmiye Hesen Ebasnejad, di bihara îsal de ragehandibû: “Niha ji sedî 53’ê rûberê Gola Urmiye ziwa bûye ku dike 3 hezar kîlometroyên çargoş û rêjeyê xwê di her lêtrek ava golê de gihaye 400 greman.”
Şerê PJAK û Hêzên Îranê bû sedema mirina 11 leşkerên Îranê li Xoyê
Dengê Azad - Kurdpa: Roja 8ê tebaxa 2011an, şer û pevçûnek xurt di navbera hêzên leşkerî yên Komara Îslamî û PJAKê de li deverên ‘Mixora Şîx Silo’ û ‘Çaldiran’ ên ser bi bjarê Xoyê derket û di encam de 11 kes ji hêzên leşkerî yên Îranê hatine kuştin.
Li gor agahiyên ku ji herêmê gihane Ajansa Kurdpa, pevçûna han ji aliyê hêzeke leşkerî ya mezin a Îran li ser sînorê navbera Îran û Tirkiyê de derketiye ku mijûlî çalakiyan bûne.
Di encama şer de, 10 Pasdarên Îranê hatine kuştin û fermanderekî hêzên ‘Întizamî’ yê ser sînorê bajarê Makoyê hatiye kuştin.
Derbarê şer û pevçûnên vê dawiyê li navçeyê, li gor gotina xelkê wan herêman ku PJAK tê de çalakiyan encam dide, Îdareya ‘Îtilaat’ a Komara Îslamî siyasetek nû girtiye pêşberî xwe û dimeşîne ku heta bi rêya girtiyên siyasî û xelkê deverê rûbirûyê gerîlayên PJAKê bibe.
Îdareya ‘Îtilaat’ a Komara Îslamî ya Îranê, ji wan girtiyan re ku bi tometa dizîkirin û karê qaçax hatine girtin, ragehandiye: “Her girtiyek ku li dijî PJAK û PKKê çekê hilbigire û şer bike, dê cezayê wan bê efûkirin.” Di vê derbarê de, çend rojan berî niha çend girtî ku bi sûca rêgiriyê bi rêya sîlehan hatibûn binçavkirin, ji aliyê ‘Îtilaat’ dezgeha sîxorî û ewlekariya Îranê, çek ji wan re hatiye dayin û ligel çend kesên din bo şer li dijî gerîlayên PJAKê bo herêmê hatine şandin.
Di hefteya borî de 3 gerîlayên PJAKê bi awayekî gumanbar li herêma Xoyê hatin kuştin.
Dengê Azad - Kurdpa: Kesayetiyê navdar ê Şîe yê Iraqê Muqteda Sedr ku alîgirê Îranê bûye û heya wekî mohreyekî Îranê tê hesibandin, hikûmeta Îranê bi piştgiriya terorîstan sûcbar kiriye.
Li gor agahiyên Ajansa Fransa ya Nûçeyan (AFP), Kesayetiyê navdar ê Şîe yê Iraqê Muqteda Sedr, bi tundî Komara Îslamî ya Îranê rexne kir û got: “Terorîstekî Iraqî bi navê Îsmaîl Elamî ku bi Ebo Derie tê naskirin û navbirî kesayetiyekî olî ye jî, ji ber cinayetkirin û kuştina gelek hevwelatiyên Iraqê reviyaye û Îranê jî cih jê re veqedandiye û wî teslîmê Iraqê nake.”
Ebo Derie, di heyamê navbera sala 2006 – 2007an de, gelek hevwelatiyên Sunne yên Iraqê kuştine û wek ‘Qesabê Şîe’ tê naskirin û li gor Muqteda Sedr niha li Îranê dimîne.
Ebo Derie, berê yek ji berpirsyarên Sipaha Sedr (hêzên çekdar ên Muqteda Sedr) bûye ku piştî nakokî û pirsgirêk di navbera wî û Muqteda Sedr de derdikevin, sala 2008an çûye Îranê û hikûmeta Îranê jî cih daye wî û alîkariya wî dike.
Berpirsekî Komara Îslamî di daxuyaniyekê de bo Ajnasa Nûçegihaniya FARS, ew îdiaya Muqteda Sedr red kiriye û wiha gotiye: “Ev nûçe ji aliyê Amerîka ve hatiye çêkirin û kesekî bi wî navî tuneye.”
Ji aliyekî din ve jî, malpera ‘tabyan’ ku ser bi Rêxistina Propagandeya Îslamî ya Hikûmeta Îranê ye, piştrast dike ku Ebo Derie li Îranê dimîne û wiha nivîsiye: “Navbirî serokê grûbek bi navê ‘Esaib Ehl Elheq’ e û li dijî Muqteda Sedr çalakiyan dike.
Vêna di demekê de ye ku Spaha Mehdî ji sala 2003an şûnde, li dijî hebûna hêzên Amerîka li Iraqê û hikûmeta navendî çalakiyan dike û ji aliyê Îranê ve bi xurtî tê piştgirîkirin û gelek car Îran ji ber piştgirî û alîkariyên bi wî grûbê re hatiye şermezarkirin û tawanbarkirin.
Dengê Azad - Kurdpa: Derhênerê navdar ê Kurd Behmen Qubadî, projeya filmê xwe yê nû bi navê ‘Helbesta dawî ya Kergerden’ bi dawî aniye ku tê de çend hunermendên navdar ên Îranî û biyanî rol lîstine.
Malpra VOA di vê derbarê de agahiyên berfireh belav kiriye û dide zanîn, ev filmê nû yê Behmen Qubadî li welatê Tirkiye hatiye kişandin û hindek ekterêln Tirk jî tê de beşdar in.
Ekterê sînemayê yê navdar ê Îranî Bêhruz Wsûqî, stranbêjê Îranî Areş û herwiha ektera navdar a Fransî Monika Belochi, ew sê hunermendên bi nav û deng in ku di wê filmê nû de rolê taybet lîstine.
Behmen Qubadî, berê çîrok û senaryoya vê filmê dabû Wezareta Ferheg û Îrşada Îslamî ya Îranê, lê molet çêkirina filmê jê re nehatibû dayin.
Karê wênegirî û montajkirina filmê ‘Helbesta dawî ya Kergerden’ di qonaxa dawî de ye û biryare di sala 2012an de were nimayişkirin.
Behmen Qubadî, bi sedema çêkirina filmê ‘Haya kesî ji pişîkê Îranê tune’ bo herdem welatê Îranê bicih hişt û berhemên wî li Îranê hatin qedexekirin.
Filmên Behmen Qubadî, heta niha di çendîn festîvalên navxwe û navnetewî de xelatên mezin wergirtine.
Dengê Azad - Kurdpa: Çiyagerê Kurd ê bajarê Şino li Rojhilatê Kurdistanê Loqman Ebaszade, zîrveya ‘Mustagh Ata’ li welatê Çînê bezand û serketinek din a mezin di warê werzişa çiyageriyê de bo Kurdan tomar kir. Loqman Ebaszade piştî ku karî xwe bigihîne zîrveya wî çiyayê herî bilind ê cîhanê, roja sêşem 9ê tebaxa 2011an vegeriya bajarê Şino û ji aliyê xelkê bajar ve bi germî hat pêşwazîkirin.
Zîrveya ‘Mustagh Ata’ yek ji çiyayê herî bilind ê cîhanê ye ku ketiye dawiya Rojavayê newala ‘Taklamakan’ a welayeta Sîng Yang li welatê Çînê.
Ev çiya li navenda rêze çiyayê mezin ên Asya hilketiye ku ji başûr digihe ‘Karakul’, ji rojava bi ‘Pamir’ û ji bakur bi ‘Tiyan’ ve tê girêdan.
Bilindahiya zîrveya ‘Mustagh Ata’ zêdeyî 7 hezar û 546 metran dibe û çiyayê herî bilind li cîhanê ye ku werzişvan dikaribin lîstikên ser cemdê li wir encam bidin.
Berê jî çiyagerên Kurd karîbûn bi ser çendîn zîrveyên bilind ên cîhanê serkevin. Çiyagerên nemir Mihemed Hewraz û Muqbil Hunerpejoh ji Rojhilatê Kurdistanê ji wan çiyagerên navdar ên Kurd bûn ku karîn çendîn şanaziyên mezin di asta Îran û cîhanê de misoger bikin ku di bûyerên cuda yên çiyageriyê de jiyana xwe ji dest dan.
Ajansa Kurdpa, vê serkevtina mezin ji çiyaerê Kurd Loqman Ebaszade pîroz dike.
Dengê Azad - Kurdpa: Berpirsê Komîsyona Siyaseta Derve ya Parlamentoya Îranê ragehand: “Emê bi eşkere alîkariyê bidin hikûmeta Sûriyê”
Radyoya Almaniya ‘Deutsche Welle’ belav kir, Elaedîn Brûcerdî ku serdana Qahîre paytexta Mîsrê kiriye, di hevdîtinekê de ligel Berpirsê Yekîtiya Ereb Nebîl El Erebî de, wiha gotiye: “Emê bi eşkere alîkariya dewleta Sûriyê bikin û rê nadin Amerîka dest bixe di nav kar û barên welatên herêmê de.”
Di meha borî de, bi biryara Serokî Komara Îslamî Elî Xameneyî, Îranê 6 milyar dolar wek alîkariya darayî pêşkêşî dewleta Sûriyê kir.
Li gor raporta çalakvanên mafên mirov li Sûriyê, hêzên leşkerî yên Îranê bi eşkere di qirkirina neraziyên Sûriyê de hevkariya wî welatî kirine û çendîn kes ji hêzên Îranî jî ji aliyê xelkê ve hatin girtin û derketibû ku Îranî ne. Wezareta Derve ya Amerîka jî di daxuyaniyekê de destwerdanên siyasî û leşkerî yên Îranê di nav kar û barên navxwe yên Sûriyê de şermezar kiribû.
Vêna di demekê de ye ku berdevkê Wezareta Derve yê Îran û Dewleta Sûriyê her core destwerdanek Îranê di kar û barên navxwe yên Sûriyê de red kir û Amerîka bi vê yekê tometbar dikir ku bi dayîna pereyan alîkariya malî dide xwepêşanderên Sûriyê.
Di encama xwenîşandan û aloziyên Sûriyê de ku zêdeyî çar meh berî niha ve destpê kiriye, heta niha zêdeyî 2000 hevwelatiyên Sûriyê bûne gorî.
Dengê Azad - Kurdpa – Kurdistan Tv: Parlamentoya Kurdistanê duh sêşem 9ê tebaxa 2011an dawî li rûniştina xwe ya neasayî derbarê topbarankirina sînorên Herêma Kurdistanê ji aliyê Komara Îslamî ya Îranê ve anî û daxuyaniyeke 12 xalî li dijî topbaranên Îranê pesend kir.
Di rûniştina duyem a neasayî ya Parlamentoya Herêma Kurdistanê de ku taybet bû bi nirxandina pirsa topbarankirina navçeyên sînoî yên Herêma Kurdistanê ji aliyê Komara Îslamî ya Îranê, daxuyaniyek ku 12 xal tê de hatibû cihkirin, ji aliyê Berpirsê Lijneya Yasayî ya Parlamentoyê Şêrwan Heyderî ve hat xwendin ku tê de ligel şermezarkirin tund a toparankirinan, komek xal û rasipartinên taybet ketin berbas.
Di daxuyaniyê de wiha hatiye: “Pêwîste Îran di cih de topbaranê rawestîne, girêdayî rêbazên navnetewî û mafê cîrantî yê navbera herdu welatan be.”
Di xaleke din a daxuyaniyê de daxwaz ji saziyên ser bi Rêxistina Neteweyên yekgirtî hatiye kirin ku ji bo rawestandina topbarankirinê bikevin nav hewldanan. Hevdem daxwaz ji rêxistinên mafê mirov ên navdewletî jî hatiye kirin, ku serdana navçeyên ser sînor bikin, bûyer û zereran heyî tomar bikin û ji raya giştî ya cîhanê re ragihînin.
Di xaleke din a daxuyaniyê de daxwaz ji Hikûmeta Navendî ya İraqê hatiye kirin ku wek erkê xwe yê sereke bo çareserkirin û rawestandina topbaranê hewldanên xwe yên tundtir bike.
Di xaleke din a wê daxuyaniyê de behsa rekên lijneyên taybet ên parlamentoyê, wezaretên peywendîdar ên Hikûmeta Herêma Kurdistanê ji bor bihawardeçûna kesên zerer dîtîne, hatiye kirin.
Di dawî de daxwaz ji hemû aliyekê hatiye kirin hemû rê bi diyalogê tên çareserkirin û rêya herî baş bo çereserkirin û dawîlêanîna vê pirsê diyalog û danûstan e.
Dengê Azad - Kurdpa: Berdevkê hêzên Amerîka li Iraqê ragehand, ew amade ne ku sînorên Herêma Kurdisanê biparêzin ji bo ku pêşiya êrîşên ji derve tên kirin, bigirin.
Malpera ‘sibey’ belav kiriye, Berdevkê Hêzên Amerîka li Iraqê ‘Gen Jeffrey Buchanan’, topbarankirina navçeyên sînorî yên Herêma Kurdistanê ji aliyê hikûmeta Îranê binpêkirina lihevhatinên navdewletî da zanîn û got: “Ger hikûmeta Iraqê daxwaz ji me bike, em amade ne bi mebesta rawestandina topbaranê, hêzên xwe bişînin ser sînorê Herêma Kurdistanê.”
Piştî ku biryar bû dawiya îsal Amerîka hêzên xwe ji Iraqê vekişîne, Serokê Herêma Kurdistanê Mesud Barzanî, daxwaz ji hikûmeta Amerîka kiriye beşek ji hêzên leşkerî yên wî welatî li Kurdistanê bimînin.
Di encama topbaranên hikûmeta Îranê bo ser herêmên ser sînor ên Herêma Kurdistanê de, nêzîk 32 gundên deverê vala bûne û hevdem jî 11 hevwelatî birîndar û 3 hevwelatiyan jî jiyana xwe ji dest daye.
Dengê Azad - Kurdpa: Çar girtiyên Kurd ku roja duşem 25ê tîrmeha 2011an, ji girtîgeha bajarê Merîwanê bo hepsa Bîcarê hatibûn veguhestin, bi sedema vê yekê ku du hefte dibe dest bi gireva birçîbûnê kirine, di rewşeke gelek xerab a tendurustiyê de ne.
Zêdeyî du heftan e ku 4 girtiyên Kurd bi navên Hesen Nexter Semend, Zekerya Xudakeremzade, Seyvan Batûbe û Ferşad Kemanger li girtîgeha Bîcarê dest bi gireva birçîbûnê kirine û berpirsyarên hepsê jî bona astengan ji wan re derxin, pêşiya peywendiyên telefonî û hevdîtinên wan bi malbatan re girtiye.
Berpirsyarên girtîgeha Bîcarê girtiyên Kurd tehdîd bi vê yejê kirine ku heta dawî li gireva xwe ya birçûbînê neînin, mafê peywendiya bi telefon û hevdîtina bi malbatan ji wan re nayê dan.
Roja sêşem 25ê tîrmeha 2011an, bi sedema derketina şer û pevçûnan di navbera girtiyên hepsa Merîwanê û berpirsyarên wê de, 8 girtî ketin be lêdan û îşkenceyê û piştre 4 ji wan bo girtîgeha bajarê Bîcarê û 4 kesên din jî bo girtîgeha bajarê Gurwe hatin veguhastin.
Dengê Azad - Kurdpa: Şeva borî 2 girtiyên hepsa bajarê Mehebadê ji ber kirîza dil û nexweşiyê jiyana xwe ji dest dan.
Şeva borî girtiyekî asayî yê hepsa Mehabadê bi sedema kirîza dil jiyana xwe ji dest da. Ajansa Nûçegihaniya ‘mukrian’ di vê derbarê de ragehnad, şeva borî demjimêr 22ê şevê 7ê tebaxa 2011an, girtiyekî asayî yê hepsa Mehabadî bi navê Elî Eşkan (65) bi sedema zexta xwînê û kirîza dil li navneda dermanî a girtîgehê canê xwe ji dest da.
Çavkaniya nûçeyê diyar kir ku yek ji sedemên mirina Elî Eşkan ê 65 salî vêna bûye ku gelek dereng ji bo çareseriya dermanî şandine nexweşxaneyê.
Herwiha Ajansa Nûçegihaniya ‘mukrian’ eşkere kir, îro serê sibehê 8ê tebaxa 2011an, girtiyekî din bi navê Xebat Ehmedî ku nexweşiya demarên mejî hebû, li navenda dermanî ya girtîgeha Mehabadê jiyana xwe ji dest da.
Heta dema amadekirina vê nûçeyê, derbarê sedemên mirina Xebat Ehmedî ti agahiyek nehatiye zanîn.
Hêjayî gotinê ye, piştî mirina vî girtiyê hepsa Mehabadê, hejmarek ji girtiyên benda 1 a girtîgeha Mehabadê nerazîbûn nîşan dan û grevek berfireh lidarxistin. Greva nerazîbûna girtiyên hepsa Mehabadê bi destwerdan û êrîşa hêzên ewlekariyê bi dawî hatiye.
جرس: آمار می گوید که بین 5 تا 7 میلیون شهروند کرد در ایران ساکن هستند. جمعیتی قابل اعتنا که گروه اقلیتی بزرگی را در کشور تشکیل می دهند. کردها به اعتبار سابقه دیرینه تمدنی شان جزء نخستین اقوام ایران زمین به شمار می روند. دست سیاست اما آنها را در طول تاریخ به فضاهای جغرافیای متفاوتی کشانده است.
بر اساس سرشماری سال 2009 بین 28 تا 29 میلیون جمعیت کرد در کشورهای ایران، عراق، ترکیه و سوریه زندگی می کنند. کردها در تمام این نواحی جغرافیایی، جمعیتی اقلیت به شمار می روند و نسبت به تبعیض حکومت های مرکزی معترض اند. وضع در عراق به دلیل خودمختاری منطقه کرد نشین تا حد زیادی متفاوت است اما آنها هم هزینه های گزافی را بابت دستاوردهای امروزشان پرداخت کرده اند.
در ایران اما شاخص های پایین توسعه و اعمال محدودیت های ساختاری علیه مشارکت سیاسی-اجتماعی کردها به روشنی بیانگر تبعیض های قومی علیه این گروه از شهروندان است. اعمال این تبعیض ها باعث بالارفتن نگرانی ها نسبت به پیامدهای شکاف قومی شده است. هر گروه از صاحب نظران پیشنهادی خاص خود را برای غلبه بر این شکاف و پایان یافتن تبعیض پیشنهاد می کنند .
از دو سال پیش و بعد از شکل گیری جنبش سبز بسیاری از ناظران در این عقیده مصمم تر شده اند که تاسیس یک دولت دموکراتیک با احترام به همه اقوام و مذاهب و به رسمیت شناختن سبکهای متفاوت زندگی در ایران می تواند مناسب ترین راه حل برای پایان یافتن این شکاف باشد.در این رابطه با دکتر "محمدعلی توفیقی" روزنامه نگار و کارشناس مسایل کردستان گفتگو کردیم و از او درباره زمینه شکل گیری تبعیض قومی علیه کردها در ایران، مصادیق تبعیض و راه های غلبه بر آن پرسیدیم.
متن کامل گفت وگو با آقای توفیقی در زیر آمده است.
آقای توفیقی! آیا به نظر شما حاکمیت ایران تبعیضی سیستماتیک را علیه کردها اعمال می کند؟
پاسخ من به سئوال شما مثبت است زيرا بررسي موقعيت كردها در ساختار حاكميت ايران مويد نوعي تبعيض سيستماتيك است. به عنوان مثال، كردها در چارچوب قدرت سياسي جايگاهي ندارند؛ زيست بوم آنها در مقايسه با ساير نقاط كشور از توسعه نيافتگي شديد در رنج است؛ مردم كرد با محدوديت هاي فرهنگي فراواني مواجه هستند؛ و از نظر اجتماعي نيز به حاشيه رانده شده اند. وقتي گروه مشخصي از ساكنان يك سرزمين (حالا به عنوان قوم يا ملت) در طي ساليان متمادي و در رژيم هاي مختلف از چنين وضعيت بغرنجي برخوردار باشند و روز به روز هم وضعيت بدتري پيدا مي كنند نمي توان قضاوتي به غير از وجود يك تبعيض سيستماتيك داشت و مثلا آن را به سليقه يك شخص و نگاه يك دولت نسبت داد و يا آن را يك امر تصادفي دانست.
می دانیم که بخش عمده ای از مناطق کردنشین را شهروندان سنی مذهب تشکیل می دهند. به نظر شما تبعیض ها علیه این گروه از شهروندان بیشتر به زمینه مذهبی آنان مربوط است یا به پیشینه نژادی؟
متاسفانه بايد اذعان نمود كه به دليل هر دوي آنها! البته مصاديق تبعيض در جمهوري اسلامي فراوان است و مي شود گفت كه هركسي ديدگاهي به غير از ايدئولوژي حاكم داشته باشد در مقطعي از زمان و حداقل براي يك مورد خاص هم كه بوده باشد طعم تلخ تبعيض را چشيده است. اما در اين ميان گروهي از هموطنان بيشتر از ديگران متحمل رنج تبعيض و ستم بوده اند. يكي از موارد عيان تبعيض در ساختار حكومت فقيهان بر ايران در حق شهروندان اهل سنت روا داشته مي شود كه اتفاقا اين تبعيض كاملا رسمي بوده و در ساختار حقوقي(قانون اساسي) هم مورد تائيد قرار گرفته است. از آنجائي كه بخشي از كردها از نظر مذهبي اهل سنت هستند مي توان گفت اين شهروندان تحت تبعيض مضاعف هستند و به واسطه برخورداري از اين دو ويژگي (كرد و سني بودن) در حق آنها نابرابري بيشتري اعمال مي شود.
یعنی به عبارتی شما مبدا تبعیض های رسمی مذهبی علیه کردها را دوره پس از جمهوری اسلامی می دانید؟
خیر، با توجه نفوذ مذهب تشیع در عمق جامعه ایران و نقش فقیهان آن بر ساخت قدرت در چند صد سال گذشته، وجود تبعیض و ستم های مذهبی در حق پیروان مذهب تسنن در ایران را نمی توان تنها مربوط به دوران جمهوری اسلامی دانست، و اساسا آثار این تبعیض ها حداقل از صفویه به بعد در اجتماع ایران قابل ردیابی است. اما پس از انقلاب 57 و حاکمیت فقیهان، این تبعیض ها جنبه آشکار و کاملا رسمی پیدا کرده است. به عنوان مثال براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی، شهروندان اهل سنت از حق کاندیدا شدن برای ریاست جمهوری محروم هستند البته موارد این تبعیض ها در متن قانون (ساختار حقوقی)محدود است اما در ساختار حقیقی قدرت دامنه بسیار گسترده و کاملا نگران کننده ای دارد به گونه ای که تا همین دو سال قبل در صدا و سیمای استان های مناطق سنی نشین ایران اجازه پخش اذان اهل سنت داده نمی شد و یا هنوز هم مجوز ساخت مسجد اهل سنت در تهران و بسیاری از شهرهای کشور داده نمی شود. ممنوعیت حضور اهل سنت در ساختار سیاسی و یا محدودیت در آموزش فقهی این مذهب و آزادی عمل پیروان آن در به جا آوردن مناسک و آئین های اختصاصی نیز مواردی است که بر همگان آشکار است و نارضایتی های عمیق و گسترده ای را در پیروان این مذهب که درصد بالایی از جامعه ایران را شکل می دهند، پدیدآورده است.
از نظر جنابعالی مهم ترین مصادیق تبعیض علیه کردهای ایران درحال حاضر چیست؟
مصاديق این تبعیض ها فراوان است اما به نظرم مي توان آن را در سه گروه اصلي دسته بندي كرد:
١-عدم حضور كردها در ساختار قدرت سياسي
در حال حاضر شهروندان كرد در سطوح بالاي مديريت كشور نقشي در حد صفر دارند و حتي در سطوح مياني هم امكان مشاركت در سيستم مديريتي براي آنها وجود ندارد. شايد براي شما جالب باشد كه بدانيد اين محدوديت ها بر اساس مصوبه شوراي عالي امنيت ملي جمهوري اسلامي اعمال مي شود كه البته در دوره آقاي خاتمي تا حدودي تعديل شد و ايشان موفق به انتصاب چند فرماندار كرد و اهل سنت هم شد؛ اما تلاش هاي اصلاح طلبان نيز نتوانست اين موانع تبعيض آميز را رفع كند. اين محدوديت ها منحصر به سطوح عالي قدرت نيست در برخي بخش ها از جمله امنيتي، امکان جذب كردها به عنوان كاركنان عادي هم وجود ندارد و يا در نيروهاي نظامي و انتظامي جز در رده هاي پائين امكان استخدام براي كردها مقدور نیست.
عدم امكان فعاليت سياسي سازمان يافته با محوريت قومي در كردستان و ممانعت از تحزب و شكل گيري انجمن ها اگرچه در نتيجه حاكميت استبداد ديني تبديل به يك معضل عمومي براي تمامي كشور شده است اما در نتيجه نگاه امنيتي به كردها مي بينيم كه در مقايسه با ساير نقاط كشور وضعيت در كردستان به مراتب بدتر و تبعيض آميزتر است.
٢-توسعه نيافتگي و محروميت شديد منطقه كردستان
از نظر اقتصادي زيست بوم كردها جزو توسعه نيافته ترين مناطق كشور است و از نظر شاخص هاي توسعه انساني در رتبه هاي آخر قرار دارد. مي توان براي اثبات اين ادعا به آمارهاي متعددي كه اتفاقا توسط خود جمهوري اسلامي منتشر شده است استناد كرد؛ اما من تنها به يكي از آنها اشاره مي كنم و آن شاخص "اميد به زندگي" است. از آنجائي كه اين شاخص به شدت تحت تاثير شاخص هاي مختلف توسعه مانند رشد اقتصادي، سطح بهداشت، با سوادي، بيكاري و ... قرار دارد خود به تنهايي بهتر از هر شاخص ديگري مي تواند گوياي وضعيت اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي يك منطقه باشد، زيرا برآيندي از وضعيت مهمترين شاخص هاي توسعه انساني محسوب مي شود.
طبق آخرین آمار وزارت بهداشت كه در تاريخ ١٥ آذر ٨٩ و در خبرگزاري مهر منتشر شده است ، پایین ترین شاخص اميد به زندگي در كشور مربوط به استانهای کردستان و سیستان و بلوچستان اعلام شده است. اين آمار مربوط به سال ٨٥ است و جالب است كه بدانيد كردستان در آمارهاي سال ٨٠ رتبه بالاتري داشته است يعني وضع آن در طول دوره محاسبه (كه براي شاخص اميد به زندگي دوره هاي پنج ساله است)بدتر شده است و در كمال تاسف من پيش بيني مي كنم كه در دوره بعدي هم همين دو استان (دقت كنيد كه سيستان و بلوچستان هم از نظر قومي و مذهبي مشابه كردستان است) ركورددار مقام آخر توسعه نيافتگي و عقب ماندگي در كشور كه در نتيجه اعمال تبعيض سيتماتيك فقيهان بدان نائل آمده اند، باقي خواهند ماند زيرا نه تنها در چند سال اخير وضعيت بهتر نشده است بلكه در دولت اصولگراي احمدي نژاد به مراتب بدتر هم شده است.
٣- تبعيض هاي فرهنگی
یکی دیگر از ابعاد اعمال تبعيض حاکميت فقهي در ايران، خود را در مدیریت مسائل اجتماعی و فرهنگی کردها نشان می دهد. علیرغم تاکید قانون اساسی بر آموزش عمومی زبان های منطقه ای خاص اقوام ساکن در ایران، متاسفانه این حق مسلم و ضروری به عمد نادیده گرفته شده و هیچ اقدام موثری برای اجرایی کردن این اصل معطل مانده قانونی صورت نگرفته است. اين ضديت غيرموجه و غيرمنطقي با آموزش زبان كردي در حدي است كه حتي مجوز صادر شده برای دایر نمودن رشته کارشناسی زبان کردی در دانشگاه کردستان ٦سال است که بلاتکلیف بوده و هرسال با بهانه های واهی در آخرین لحظات از جذب دانشجو خودداری می شود.
البته این معضل تنها مختص کردها نبوده و کم و بیش گریبانگیر سایر قومیت های غیرفارس ساکن ایران نیز شده است. و متاسفانه باید اذعان نمود که حاکمان کوته بین متوجه این موضوع نیستند که با چنین رویکردی نه تنها موفق به ایجاد همبستگی ملی نخواهند شد بلکه در درازمدت تیشه به ریشه هویت ایرانی خواهند زد، چرا که هویت ایرانی چیزی نیست جز برآیند هویت های قومی موجود درایران که در صورت تضعیف هرکدام از اجزا آن مانند کرد و ترک و عرب و بلوچ، در نهایت ضربه های مهلکی بر پیکره تمدن ایرانی وارد خواهد آمد.
ممانعت آشکار نیروهای انتظامی در آزادی عمل به رسوم قومی نظیر آنچه که در عید نوروز، عروسی و یا سایر مراسم آینی اتفاق می افتد يكي ديگر از مصاديق تبعيض است. اگرچه در رابطه با استفاده از پوشش کردی در ظاهر هیچ ممانعت آشکاری وجود ندارد اما ترویج فعال و تشویق فراوان به استفاده از سایر پوشش ها و رسالت مسئولین در از میان بردن هرآنچه که هویت کردی را تقویت می نماید باعث شده است که امروزه استفاده از لباس کردی تنها محدود به روستاها و مراسم هایی مانند عروسی باشد.
شما به مواردی که به نظرتان مصادیق تبعیض علیه کردها محسوب می شود، اشاره کردید. آیا می توانید تصویری از مطالبات فعالان کرد نیز به دست دهید؟
با توجه به اينكه طيف وسيعي از جريانات سياسي و اجتماعي و شخصيت هاي مستقل، پيگير حل "مسئله كرد" هستند جمع بندي مهمترين مطالبات آنها كار ساده اي نيست زیرا "مسئله کرد" تنها محدود به این تبعیض ها نیست و بیشتر یک مسئله " هویت طلبی" است؛ لذا در یک مصاحبه محدود که بیشترهم به بررسی ابعاد و مصادیق این تبعیض ها پرداخته است، نمی توان تصویر کاملی از مطالبات فعالان کرد ارائه داد. اما فکر مي كنم فراهم شدن اصولي زمينه هاي رفع اين تبعيض هاي سيستماتيك و برخورداري از حقوق شهروندي برابر، توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و جبران عقب ماندگي ها و همينطور مشاركت موثر و عادلانه در ساختار قدرت سياسي و در عین حال برخورداری از حق تعیین سرنوشت از مهمترين مطالبات و فصل مشترك تعداد زیادی از فعالان كرد محسوب مي شود. البته ذكر اين نكته مهم را هم ضروري مي دانم كه امروزه بخش عمده اي از فعالان كرد، فدراليسم را الگوي مناسبي براي حل مسئله كرد مي دانند و شعار بسياري از احزاب و سازمان هاي سياسي كرد دموکراسی و سيستم فدرال براي ايران است.
آیا جنابعالی خودتان هم از فدرالیسم به عنوان الگوی مناسب حل مساله قومیت ها در ایران دفاع می کنید؟
بله من نیز فدرالیسم را الگوی مناسبی برای حل این مشکلات می دانم. اگر بپذیریم که فدرالیسم اصل مناسب سازماندهی جامعه و دولت است (تعریف فرانتس فالند) و نسبت به این مقوله نگاه کارکردی داشته باشیم و نه قضاوت ارزشی (زیرا متاسفانه برخی جریان های هوادار و یا مخالف، به این موضوع نگاه ارزشی دارند یکی آن را تابویی غیر قابل نقد می پندارد و دیگری آن را بلایی آسمانی) می بینیم یکی از راهکارهای رفع مشکلات و مسائل اقوام ایرانی برقراری یک نظام دموکراتیک فدرال در ایران است. از دوره قاجاریه به بعد و با از میان رفتن ممالک محروسه ایران و تلاش های ناکام برای اداره متمرکز جامعه چند ملیتی مانند ایران و پس از آن در دوره پهلوی و فرآیند ناقص ملت سازی و در سی دوسال گذشته حکومت ناکارآمد فقهی و تبعیضات سیستماتیک آن، رابطه دولت و جامعه وضعیت متناسبی نداشته و عملا سازمان دهی متمرکز و ناکارآمدی میان این دو پدیدآمده است که قادر به تامین آینده بهتر برای سرزمین ایران و ساکنان آن نیست زیرا نظام های گذشته و موجود به هیچ وجه با مختصات جغرافیایی گسترده، ویژگی های فرهنگی و هویتی متنوع و واقعیت های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه ایران و دنیای امروز انطباق نداشته و ندارد. مروری بر تاریخ صد سال گذشته ایران نشان می دهد که دموکراسی، آزادی و رفاه، مطالبات قدیمی هستند که متاسفانه علیرغم تغییر سلسله ها و پادشاهان مختلف تاکنون تحقق نیافته اند. درآسیب شناسی بیماری مزمن عقب ماندگی و توسعه نیافتگی ایران علل متعددی برشمرده شده است که به نظر من می توان" مدیریت غلط مسائل اقوام ایرانی" را به راس آنها افزود بنابراین با توجه به تجارب کشورهای مختلف در دنیا، بنظر می رسد که الگوی حکومتی مانند فدرالیسم نه تنها قادر به حل مشکلات و مسائل اقوام ایران است بلکه می تواند فرصت مناسبی برای تحقق دموکراسی و توسعه همه جانبه درایران باشد.
این فدرالیسم در نگاه شما چه خصائص عمده ای می تواند داشته باشد؟
البته نمونه های متفاوتی از فدرالیسم در کشورهای گوناگون وجود دارد که براساس شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و حتی اقلیمی اختلافاتی با هم دارند و طبیعی هم هست زیرا مفاهیم سیاسی مانند دموکراسی و یا فدرالیسم بسته های واحد و یکسانی نیستند که در شرایط مختلف آنها را ثابت و جامد فرض کرد بلکه با حفظ ماهیت کلی قابلیت انبساط در ظروف متفاوت را دارند. در مورد فدرالیسم هم همین گونه است و باید نمونه ای متناسب با شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی ایران طراحی کرد البته با رعایت قاعده کلی حفظ ماهیت که در مورد فدرالیسم بطور خلاصه می توان آن را تقسیم قدرت، اقتدار، وظیفه وامکانات میان یک دولت مرکزی و چند دولت محلی دانست. نکته قابل توجه این است فدرالیسمی که در1600 میلادی توسط یوهانس آلمانی تئوریزه شد و بعدها توسط اندیشمندانی مانند کانت، مونتسکیو، کارلو، توکویل و دیگران مورد بحث قرار گرفت و در حال حاضر الگوی حکومتی برخی از پیشرفته ترین کشورهای جهان است حداقل برای ایرانیان مدل تازه ای محسوب نمی شود زیرا سیستم حکومتی ساتراپ ها در ایران باستان و یا ممالک محروسه ایران که تا اوائل قاجار هم وجود داشت را با کمی اغماض می توان نمونه هایی از فدرالیسم فرض کرد.
آقای توفیقی! ناظرانی هستند که می گویند حکومت برای سرکوب مطالبات قومی در بسیاری موارد به شیوه های تبلیغی متوسل می شود و یکی از مهم ترین تاکتیک ها در این راستا متهم کردن فعالان قومی به انجام جنگ مسلحانه یا تلاش برای آن است. از نظر جنابعالی اصولا گرایش هایی که قائل به جنگ مسلحانه هستند به چه میزان از پایگاه اجتماعی در میان شهروندان کرد برخوردارند؟
شخصا گروه كردي كه در حال حاضر قائل به مبارزه مسلحانه و جنگ براي حل مسئله كرد باشد نمي شناسم (يعني اينكه در مرامنامه حزبي و تفكر تئوريك بصورت فعالانه مروج جنگ باشد) اما اكثر احزاب كرد از ديرباز نيروي نظامي تحت عنوان پيشمرگ داشته و دارند و در مقاطعي چون مورد حمله قرار گرفته اند و يا هنوز هم مي گيرند از خود دفاع كرده اند و مي كنند. بنابراين به نظر من در مجموع كردها جنگ طلب نبوده اند و اين سيستم هاي غيردموكراتيك حاكم بر ايران بوده اند كه براي درهم شكستن مقاومت كردها در مبارزه (براي رفع تبعيض و ستم و كسب حقوق شهروندي برابر و طلب آزادي بيان و فعاليت سياسي) دست به اسلحه برده و جنگ را بر آنها تحميل كرده اند. در اين ميان برخي از احزاب كردي هنوز هم از توان نظامي خود بهره مي گيرند و برخي هم اساسا هرنوع استفاده از سلاح و نيروي پيشمرگ را در شرايط فعلي به زيان جنبش ملي كرد و حركت دموکراتیک مردم ايران مي دانند. اما تا جائي كه مي دانم آنها نيز حق دفاع مشروع براي خود قائل هستند كما اينكه نيرو و توان نظامي خود را حفظ كرده اند با همه اينها معتقدم كه كردها اساسا مردماني مسالمت جو و صلح طلب هستند اما در برابر ظلم و ستم نيز ساكت نمي نشينند و براي استيفاي حقوق انساني اشان از هيچ تلاشي دريغ نمي كنند و طبيعي است كه در همين راستا از احزاب و جريانات سياسي خود پشتيباني مي کنند.
البته ما چون با يك سيستم استبدادي در ايران مواجه هستيم و به جزاقليت حاكم هيچ جريان و گروهي امكان مشاركت سياسي و اجتماعي ندارد لذا همانگونه كه ما نمي توانيم مثلا ميزان پايگاه اجتماعي سلطنت طلب ها و يا جمهوري خواهان را بصورت واقعي در جامعه ايران تعيين كنيم، قادر نيستيم كه پايگاه اجتماعي گروهاي مختلف كرد را نيز در ميان كردها بسنجيم. در عين حال امروزه شعار مشترك اكثر احزاب و جريانات سياسي كرد برقراري نظامي دموکراتیک و فدرال در ايران است و چون مانند ساير جريانات اپوزيسيون امكان تمرين اجتماعي و تحزب در ايران از آنها نيز سلب شده است به نظر من در شرايط فعلي هرگونه تعيين جايگاه و پايگاه اجتماعي جريانات سياسي چندان قرين به واقعيت نبوده و بيشتر جنبه حدس و گمانه زني دارد اما شك نبايد داشت كه غالب مردم كرد و جريانات سياسي آنها خواهان حل مسالمت آميز "مسئله كرد" هستند و در اين مسير مبارزه مدني را ترجيح مي دهند.
به نظر شما منشور جنبش سبز تا چه حد موفق به تامین نظر فعالان قومی در مناطق کرد نشین بوده است؟
به نظر من منشور جنبش سبز بدليل ناكامي در پرداختن به علت و العلل و ريشه هاي استبداد ديني موجود در ايران كه امروزه در اصل ولايت فقيه (يا روح قانون اساسي) نهفته است نه تنها در تامين نظر فعالان قومي ناموفق بوده است بلكه در جلب نظر ساير بخش هاي شكل دهنده حركت سبز آزادي خواهي و دموکراسی طلبي ايران نيز ضعيف عمل كرده است زيرا شاهديم كه در سه بعد رهبري، سازمان و حركت اجتماعي جوش و خروشي كه پس از انتخابات اميدهاي زيادي را بوجود آورده بود در حال حاضر در وضعيت مناسبي قرار ندارد و به مرور زمان، حبس و یا حصر رهبران داخلی جنبش در حال تبدیل به یک مسئله عادی است!
در عين حال بسنده كردن به آوردن جملات گنگ، كليشه اي و تكراري نظير تلاش برای تحقق حقوق قانونی و احترام اخلاقی به اقلیت های دینی و مذهبی و قومي كه در منشور آمده است، بدون تعيين راهكارهاي عملي و ترسيم يك دورنماي دقيق از چگونگي رفع تبعيض هاي سيستماتيك و به رسميت شاختن حقوق مليت ها (و يا اقوام) ايران بيشتر كاربرد تبليغات انتخاباتي دارد و بنظر نمي رسد که در ايجاد يك جنبش اجتماعي براي به زيركشيدن استبداد ديني و برقراري يك نظام دموکراتیک در ايران از كارآيي چنداني برخوردار باشد.
با توجه به خلاء هایی که شما به آن اشاره می کنید به نظرتان برای جلب مشارکت بیشتر اقوام در بدنه جنبش سبز چه اقدام هایی باید صورت گیرد؟
اقوام ايراني ساليان درازي است كه مطالبات برآورده نشده اي دارند و مانند ساير اقشار ايران مادامي كه به اين قناعت نرسند كه اين جنبش در صورت پيروزي برآورده كننده آمال و آرزوهاي آنها خواهد بود حاضر به فداكاري و تلاش براي آن نيستند. براي ايجاد چنين تفاهمي ابتدا بايد گفتمان جنبش تكليف خود را با دموکراسی بدون هرگونه پسوند و پيشوندي روشن كند، نمي شود در منشوري از همه دردهاي بشريت سخن گفت اما از مهمترين داروي آزموده شده در جوامع امروزي يعني دموکراسی هيچ حرفی به میان نیاورد. بجاي اين همه مقدمه و موخره مي شد خيلي ساده از تغيير نظام استبدادي موجود به يك دموکراسی سخن به ميان آورد؛ در اين صورت نه تنها قوميت ها بلكه آحاد ملت ايران مي توانستند مطالبات خود را در آينه جنبش سبز ببيند و به آن بپيوندند. البته در مورد سئوال شما و با توجه به آنچه که گفته شد در صورتی که بصورت شفاف و صریح به راه حل های سیستماتیک و معناداری مانند فدرالیسم اشاره شود می تواند در همراهی اقوام ایرانی بسیار موثر باشد زیرا در دنیای امروز و با توجه به تجارب انقلاب 57 نمی توان تنها به احترام اخلاقی و یا تلاش های فردی بسنده کرد. در عین حال ضعف رهبري و نبود سازمان دهي مناسب دو مانع جدي ديگري است كه جنبش را زمين گير كرده و بايد براي آن چاره جويي كرد.
Dengê Azad - Kurdpa: Piştî ku raporteke rojnameya ‘Suddeutsche Zeitung’ ya Almanî eşkere kir, Tirkiye dest daniye ser kamyonekê ku çek û sîlah ji Îranê dibir Sûriyê; Wezareta Derve ya Tirkiye ragehand, karbidestên wî welatî kamyonek rawestandiye ku dixwast çek û sîlahan ji Îranê bibe Sûriyê.
Wezîrê Derve yê Tirkiyê Ahmet Davutoglu, duh roja înê di konferanseke çepemeniyê de rapora rojnameya ‘Suddeutsche Zeitung’ ya Almanî piştrast kir ku kamyoneke bi çekan dagirtî, li bajarê Kîlîsê ser sînorê Sûriyê hatiye sekinandin.
Ahmet Davutoglu got, vekolîna li ser bûyerê hêj didome, lê agahiyên berfireh di vê derbarê de nedan.
Rojnameya ‘Suddeutsche Zeitung’ ji zarê jêderên dîplomatîk ragihandibû ku tê bawerkirin ku çekên destbiserdegirtî ber bi Lubnanê diçûn ku bigehin çekdarên Hizbullaha Lubnanê.
Heta niha rayedarên Komara Îslamî ya Îranê ti daxuyaniyên fermî li ser vê bûyerê belav nekirine.
Lê karbidestên hikûmeta Tirkiye li meha Adarê jî ragihandibûn ku wan li balafireke Îranî çek û cebilxane dîtine ku ku ber bi Sûrîyê ve diçûn.
Dengê Azad - Kurdpa: Qutbûn û pirsgirêka nebûna elekterîkê li parêzgeha Urmiye, şîrket û yekîneyên hilberînê rastî pirsgirêkên ciddî kiriye, bi awayekê ku fîrmayên han ji wergirtin û kirîna berhemên kiştukalî yên hevwelatiyan xwe diparêzin.
Li gor agahiyên ku ji Urmiye gihane Ajansa Nûçegihaniya Kurdpa, beşeke zêde ji sarxaneyên parêzgeha Urmiye ji ber qutbûn û nebûna elekterîka giştî, berhemên cotkaran nawergirin û vê pirsgirêkê di demsala havînê de hevwelatî tûşî probelmên mezin kiriye.
Ji aliyekî din ve jî, bi sedema nebûna elekterîkê kompanyayên hilberîna xorak jî bi neçarî yekîneyên xwe daxistine û di encam de gelek hevwelatî bi sedema daxistina wan yekîneyên hilberînê bêkar bûne.
