Bê şirove...

Jiyana dijwar a kasibkarên Kurd li Rojhilatê Kurdistanê.....
Wêne Kurdistan

Komara Îslamî dijminê herî mezin yê medyayê

AZAD KURDÎ

Dengê Azad - CAPK.eu: Roja 3ê Gulana 2011an demekê hat bibîranîn ku Komara Îslamî, îsal jî wek yek ji dijminên herî mezin ê medyayê di cîhanê de hat naskirin û Îran girtîgeha herî mezin a rojnamevanan hat naskirin, di halekê de ku xelkê seranserî cîhanê bi rêya internet û telefona destan û alevên din ên teknolojiyê îmkanek zêde hene bo peywendiyan û bidestxistina nûçe û agahiyan, lê welatên wek Çîn, Venezuela û Komara Îslamî hemû derfet û îmkanan ji xelkê distînin û medyayan bi xurtî kontrol û sansor dikin û astengiyên mezin dixin ser rêya bidestxistina nûçe û agahiyan û xebatên azadiya çapemeniyê. Bi vî awayî welatên dijminê medyayê benda 19an a Danezana Gerdûnî ya Mafê Mirovan bi eşkere binpê dikin. Herwiha ev welat bi sansorê û binpêkirina azadiya raderbirînê kerameta mirovan û demokrasiyê binpê dikin.

Azadiya çapemeniyê ji aliyê Komara Îslamî ya Îranê berdewm tê binpêkirin û tu guhertinek pozetîv di vî warî de nehatiye kirin, belkî pêvajo her diçe aloztir û xerabtir dibe. Televizyon û radyo li Îranê hemû di bin kontrola xurt a Rêxistina Deng û Reng a Komara Îslamî ne û di bin çavdêrî û fermana Serokê Olî Elî Xameneyî rêve diçe, rojname û kovar jî her wisa. Dîktatoriyeta Komara Îslamî bal kişandiye ser hemû medyayan jî li Îranê. Rojnamger li Îranê digel gefxwarin, kontrol û çavdêriya berdewam, tundûtûjî û cezayên giran ên girtîgehê rûbirû ne. Her diçe pêvajoya zext û givaşan bo ser rojnamevanan zêdetir dibe û her çepemeniyek ku dengê rexneyê jê were, tê daxistin. Sedan rojnamevan ji ber rewşa dijwar a xebata çapemeniyê neçar mane di yek du salên borî de welat bicîh bihêlin. Nimûna berçav reviyana dehan rojnamegerên Kurd ên Rojhilatê Kurdistanê ne. Ji ber ku zext û guşarên Komara Îslamî li ser rojnamevanên Kurd çend qat zêdetir e.

Çapamenî wek bingeha çarem ya demokrasiyê tê naskirin, lê di Îranê de rayedarên Komara Îslamî hemû salê weşana dehan rojname û kovaran dadixin û sedan rojnameger hatine bêkarkirin. Li Îranê tu ewlehiyek ji bo kar û pîşeya rojnamevaniyê tune ye û rojnameger ji ber belavkirina nivîsarên rexnegirane ji dewletê rûbirûyê cezayên herî giran ên girtin, îşkence û girtîgehên demdirêj dibin. Di sala borî de pêvajoya serkut û qirkirina rojnamevanan û daxistina rojnameyan li hemû Îranê xurttir bû. Di heyamê yek sala borî de 200 rojnamevan li Îranê hatine girtin ku zêdeyî 50 kes ji wan niha di girtîgehan de ne. Rojnamevanê navdar Siyamek Porzend çend rojan berî niha di girtîgehê de jiyana xwe ji dest da.

Herçqas gelek welatên demokratîk û saziyên navnetewî hewl dane ku internet wek çavkaniyek giştî bo wergirtina nûçe û agahiyan bê bikaranîn û bi vê rêyê xelk dengê xwe bighînin her derek cîhanê. Li Îranê ji ber rewşa xurt a sansorê û nebûna azadiyên demokratîk di warê xebatên çapemeniyê de, rojnamevan neçar in xebatên xwe li ser weblogan bimeşînin, lê mixabin weblognivîs jî dikevin ber şopa çavdêrî, geflêxwarin û girtin, îşkence û cezayên giran ên zindanê ji aliyê hêzên ewlekariya Komara Îslamî ya Îranê û bi vî awayî keremeta wan a mirovî tê perçiqandin. Gelek weblognivîs li Îranê di van salên borî de hatine binçavkirin û ji çarenûsa wan jî tu agahiyek tune ye. Qada internetê jî ji rojnamevana hatiye astengkirin, dewlet hewlê dide ku bi kontrola internetê rê nede ku rojnameger teknolojiyê bikar bînin ji bo gehandin bîr û baweriyên xwe ên azadîxwazane û rexneyên ku raberî desthilatê dikin.

Astengkirina çepemeniyê û pêşîgirtina ji xebata rojnamevana û sansorakirina sîstematîk ya medya û çepemeniyê nikare Komara Îslamî ji vê kirîza kûr û mezin ku pê re rûbirû bûye, rizgar bike û çi tiştekê ji rejîma Komara Îslamî re naguherîne, belkî ji ber binpêkirina hemû qanûn û biryarnameyên navnetewî di warê azadiya medyayê de barê giran ê cezayên xwe zêdetir dike. Bê heger nine ku dê 3ê Gulanê Rêxistina Nûçegihanên Bêsînor ji ber girtina 200 rojnamevan û weblognivîsan di sala borî de, ji Neteweyên Yekgirtî daxwaz kir ku reporterk taybet bo Îranê diyar bike û rewşa Îranê bixe bin kontrolê.

Rewşa kedkaran li Rojhilatê Kurdistanê her diçe dijwartir dibe

Azad Kurdî

Dengê Azad- CAPK: Kedkarên Kurd li Rojhilatê Kurdistanê îsal roja 1ê Gulanê di demekê de bibîr anîn ku roj li pey rojê jiyan û rewşa wan dijwartir dibe û pirsgirêkên wan ne tenê çareser nabin, belkî xurttir dibin. Kedkarên Kurd li parêzgehên Rojhilatê Kurdistanê li gor herêmên din yên Îranê xwediyê mafên herî destpêkî yên senfî û mirovî yên jiyanê ne. Pêvajoya paşdehiştina bajarên Rojhilatê Kurdistanê di warê pîşesaziyê de wek berê dom dike û herî kêm budce ji bajarên Kurdan re tê terxankirin. Ger mirov standardên fabrîkeyên herêmên Kurdan li Îranê li gor navçeyên din binirxîne, mirov dikare bêje li Rojhilatê Kurdistanê karxane tune ye. Piraniya pisporên Kurd li Kurdistanê jî vê yekê piştrast dikin. Bo mînak li fabrîkeyên Tehran, Kereb û Isfehan û bajarên din ên Îranê.... di her karxaneykê de hezaran karker kar dikin, lê li Kurdistanê di binav fabrîkeyan de 100 heta 150 kes dixebitin. Fabrîkeyên herêmên Kurdan zêde kargeh tên hesibandin. 

Li Rojhilatê Kurdistanê bêkarî gelek zêde bûye û serhejmariyên ku Komara Îslamî di vê derbarê de belav dike, piranî şaş in, meaşê karkeran dereng tê dan, karker tên derxistin, heqdestê wan tê kêmkirin û ji aliyê din jî giraniya xorak û alevên xwarinê roj li pey rojê zêde dibe û vê yekê pirsgirêkên mezin ji bo karkeran pêk aniye. Hemû xebat û çalakiyên senfî yên karkeran li Rojhilatê Kurdistanê wek hemû çalakiyên sivîl û civakî din ên tex û qatên civaka Kurdistanê bi çavek ewleyî tên temaşekirin û xebatkarên yekîtî û sendîkayên kedkaran di bin zextên herî xurt de ne û pir car tên girtin, şîkence û cezayên giran ên girtîgehê jî bi ser wan tê sepandin. Zext û givaşên siyasî û ewleyî niha heta li ser karkerên Kurd jî ku doza mafên xwe dikin tên meşandin. Ji ber vê rewşê niha rêxistin û saziyên senfî yên karkeran li Kurdistanê tune ye, ji ber ku nirxa çalakiyên senfî yên kedkaran jî pirr zêde bûye. Rayedarên Komara Îslamî rê nadin karkerên Kurd saziyên senfî ji xwe re pêk bînin da ku doza mafên senfî yên karkeran bikin.

Yek ji lêgerên herî berçav di van salên dawiyê de ku rûbirûyê karkerên Kurd li Rojhilatê Kurdistanê û sernaserî Îranê hat, kirîza aborî û encamên dorpêçên aborî yên navnetewî li ser Komara Îslamî ya Îranê ye. Li bajarên Rojhilatê Kurdistanê ew kargehên kêm û biçûk jî ku bi hewla gel bi xwe hatine avakirin, rastî vê kirîzê hatine, lewra piraniya wan ji ber pirsgirêkên aborî hatine daxistin. Ji ber vê rewşê hezaran karker betal û bêkar bûne. Piraniya xwediyên kargehan neçar dibin, kedkaran derxin û barê giran ê jiyanê ji wan re çend qat zêde bikin. Xuya ye ji ber vê rewşa nebaş û bêkariya berfireh li Kurdistanê, welatî neçar dimînin ku ji rêya kasibkarî û dan û standina alevan li deverên ser sînoran debara jiyana xwe bikin. 

Beşek din ji karkerên Kurd li Rojhilatê Kurdistanê bi rêya cotkarî û ajeldariyê debara jiyanê dikin û çavkaniya jiyana wan ji vê rêyê tê dabînkirin. Mixabin di van salên dawî de ku hişkesalî li Kurdistanê hebû, xesar û ziyanên mezin li cotkaran ket û jiyana wan a aborî bi lêgerên cidî re berbirû kir.

Beşeke berçav ya kedkarên bajarên Rojhilatê Kurdistanê jî ew keç û jin in ku şev û roj di kargeh û malan de mafûran dirêsînin û rewşa karkirina wan gelek nexweş û heta trajedîk e. Piraniya jinan di hundirê malan de tewnên mafûran dirêsînin û piraniya wan rastî nexweşiyên fîzîkî, çavêşî, piştêşî û pirsgirêkên bêhntengî û gelek nexweşiyên din tên. Mixabin heqdesteke herî kêm ji keç û jinên mafûrrês re tê dan û çi standareke karkirinê di vî warî de nay berçavgirtin. 

Ji ber bêkariya zêde li Kurdistanê û pirsgirêkên aborî, gelek diyarde û fenomenên civakî jî li Kurdistanê di van salên derbasbûyî de serî hildane û her diçe xurttir dibin. Bandora nigatîv a van diyardeyên civakî di nav gelek malbatên Kurd de bi eşkere tê xuyakirin. Telaq û berdan zêde bûye, bengdarî bi madeyên hişber her diçe zêdetir dibe û pirsgirêkên derûnî û pîkolojîk jî berfireh bûne. Ji aliyekî din jî rêjeya girtiyan li Kurdistanê zêde dibe.

Jiyana kasibkariyê û dan û standina alevan ji welatên Îraq û Turkiyê çavkaniyeke din a kedkarên Kurd tê hesibandin. Ligel vî halî û vê rewşa dijwar a karkeran ku me qala wê kir, rojane em dibînin ku çend kasibkarên Kurd li ser sînorên navbera Rojhilatê Kurdistanê bi Bakur û Başûrê Kurdistanê re ji aliyê hêz û çekdarên Komara Îslamî ve tên kuştin û birîndarkirin. Gelo tawana karker û kasibkarên Kurd ku neçar dimînin rêya herî dijwar ya dabînkirina aboriya jiyanê hilbijêrin û hemû metirsî û tehlîkeyan bi nirxa canê xwe bikarin heta pariyek nan peyda bikin û rêya kasibkariya ser sînor bigrin pêşiya xwe, ew e ku were kuştin û birîndarkirin? Gelo ma ne pêwîst e ku rayedarên Komara Îslamî dawî li dorpêşên aborî bo nawçeyên paşdehiştî wek Kurdistan, Belûçistan û Xozistanê bînin û guhertinên bingehîn di shêweya parvekirina budceya welat, xurt kirina bingeha edaleta civakî, reformên civakî, abûrî u guhertina rêveberên herêmî de pêk bînin? Ger kar û pîşe li Kurdistanê hebe, bêguman kes ne amade dibe ku rêya dijwar ya kasibkariyê bigre ber xwe û jiyana xwe bixe xeterê ji bo dabînkirina aboriya jiyanê. Lê mixabin ji ber valahiyên ku me li jor behsa wan kir, ew rewşa trajedîk li Rojhilatê Kurdistanê li ser kasibkar û karkeran her dom dike. Her eva ku welatî neçar dimînin rêyeke bi xeter wek kasibkariya ser sînor bikin, nîşan dide ku rewşa aborî ya xelkê li herêmên Kurdan li Rojhilatê Kurdistanê çiqas xerab e. Tenê ev faktera berçav têr dike ku mirov êdî çi li ser rewşê nenivîsîne.

NIAC, Lobiya Komara Îslamî li Amerîka yan parastina berjewendiyên gelê Fars?

Dengê Azad - Loghman Ahmadi: Di çend salên borî de rêxistinek bi navê Konseya Neteweyî ya Îraniyên Amerîka (NIAC), gelek xebatên lobiyê li Amerîka meşandine ji bo ku siyaseta derve ya Amerîka hemberî Îranê biguherîne. Li gor îdeayên rêveberên vê saziyê, wan karî ye di çend warên cuda de siyaseta derve ya Amerîka hemberî Îranê biguherînin. Bo nimûne li dema îdareya Georg Bush di sala 2008an de, pêşniyarek li ser maseya Kongressa Dewletên Yekgirtî yên Amerîka hebû ku di pir aliyan de rê vedikir ji bo êrîşeke leşkerî bo ser Îranê ji aliyê Amerîka.

Li gor vê pêşniyazê, Kongressa DYAê maf dida îdara Buş ku li gor vêc û berjewendiyên Amerîka hemû hewldaneke guncaw û pêwîst bimeşîne ji bo dawîpêanîna programa atomî ya Komara Îslamî ya Îranê. Herwiha daxwaz ji rêveberiya Buş dikir ku hewl bide piştevaniya navnetewî bidest bîne ji bo sepandina dorpêçên xurt ên aborî û siyasî li dijî Komara Îslamî. Di destpêkê de ev pêşniyar ji aliyê saziyeke Lobiya Îsraîlê (AIPAC) - ku yek ji saziyên lobî yên herî mezin û xwedî nifûz e li Amerîka - hatibû amadekirin û hemû çavdêrên siyasî bawer bûn ku ev pêşniyar dê bihê pejirandin, lê di encamê de pêşniyar hat redkirin.

Di sala 2009an de, endamê Kongressa Amerîka Ceyn Harman, di konfernasekê de pirsa neteweyên Îranê anî rojevê û derbarê stratejiya DYA ji bo dawîpêanîn bi bernama navikî ya Îranê wiha axivî: "Fars ne piraniya rûniştvanên Îranê pêk tînin, gelên pir cuda di Îranê de hene ku ne hevbîr in û stratejiya guncaw û jêhatî veqetandina van gelan e."

Piştî van gotinên Harman, saziya NIAC lobiyek gelek berfireh xist rojevê ji bo ku ev endamê Kongressê ji daxuyaniyên xwe poşman be û gotinên xwe werbigre. Li pey zextek gelek zêde, Harman di meha Gulana 2009an de, axaftinên xwe derbarê pirneteweyîbûna Îranê û cudahiya navbera gelên Îranê wergirtin û nameyek ji NIACê re şand û bi fermî daxwaza lêborînê ji wan kir û ji wan re nivîsandibû, mebeseta wî ew bû ku pêwîste Amerîka baştir ji nerînên cuda yên xelkê îranê fêm bike, ne ji bo ji hev veqetandian wan kar bike.

Beşeke din a karê sereke yê NIAC ewa ye ku Amerîka bîne ser wqê baweriyê ku ji rêya civîn û gotûbêjan dikarin pirsgirêkên xwe bi Îranê re çareser bike, eva jî bona vê çendê ye ku Amerîka nekare êrîşa leşkerî bike ser Îranê.

Niha îdara Obama saziya NIAC wek yek ji çavkaniyên sereke bo agahiyan li ser Îranê bikar tîne û kesên ku endamê rêberiya NIAC bûn yan nêzîkê vê saziyê ne, di rêveberiya Obama de post û berisrsyariyên giring ji wan re hatiye dayîn. Bo mînak, di meha Mijdara sala 2009an de, Can Lîmbert ku endamê rawêjkar yê NIACê ye, wek Cihgirê Wezîra Derve ya Amerîka bo pirsa Îranê hat diyarkirin. Lîmbert yek ji wan kesna bû ku piştî şoreşa gelê Îranê di sala 1979an de, li Balyozxana DYAê li Tehranê ji aliyê Komara Îslamî wek rehîn hatibû girtin.

Di meha Sibata 2010an de, ez wekî Nûnerê Kongreya Neteweyên Îrana Federal ligel hevalekî din yên KNÎF bo dema zêdeyî demjimêrekê em bi Can Lîmbert re li balyozxana Amerîka li bajarê jenevê civiyan, herçiqas me hewl da pirsa netewean li Îranê bînin rojevê, Lîmbert di bersivê de digot ku pirsa gelê Kurd ji Amerîka re giring e, lê bi awayekê behsa neteweyên din dikir ku nabe giringî bi doza neteweyên din ên Îranê bê dayîn, ji ber ku encama wê dibe cudakirina axa Îranê. Lîmbert herwiha çendîn car tekez li ser vê mijarê kir ku siyaseta Amerîka ew e ku bi rêya civîn û gotûbêjan pirsgirêkên xwe bi Îranê re çareser bike.

Di çend salên borî de ji hêzên Kongra Neteweyên Îrana Federal re derketiye holê ku piraniya herîz zêde ya aliyên Fars hewlê didin ku pirsa neteweyan ji hev cuda bikin, bo nimûne dibêjin mafê Kurdan e ku daxwaza otonomî yan heta Federasyonê jî bike, lê neteweyên din nikarin daxwaza mafên wiha bikin. Eva stratejiyek e ku ji aliyê Farsan tê meşandin û bikaranîn ji bo pêkanîna dubendî û dijheviyê di navbera neteweên stemlêkirî yên Îranê. Axavtinên Can Lîmbert jî heman hêla siyasî derdixist holê.

Ez nabêjim ku Lîmbert bi merema piştevanîkirin ji Farsan ev gotin dikirin, lê ez bawer im ku Lîmbert bi rastî bawerî bi wan gotinên xwe hebû û gotinên wî ev rastî dide xuyakirin ku lobiya grûpên Farsan heta radeyekê karî ye bighîje astekê ku banmdora rasterast bike ser siyaseta derve ya Amerîka. Hêjayî gotinê ye ku di Tîrmeha 2010an de, Lîmbert posta xwe li Wezareta Derve ya Amerîka cîh hişt û got: "Îdara Obama zêdeyî salek û nîvan e ku li ser desthilatê ye, ez bawer im û hemû kes û derodr jî li ser nerînê ye ku diviya em niha derbarê Îranê de li cihek din bûna. ne ewa ku em dost bûna, belkî aliyê kêm divêt berdewam civîn û gotûbêjên me hebûna." Bi wê wateyê ku Lîmbert ewa fêm dikir ku Îran bi tu awayekî ne amade ye bi Amerîka re lihev bike û hemû hewldanek di vê derbarê de bê mane ye.

NIAC çendîn caran xebatên bi vî awayî meşandine û ji aliyê çendîn endamên Kongressa Amerîka û nivîskar mezin û bi bandor û saziyên din ên lobî ku li dijî Îranê ne wek lobiya Komara Îslamî li Amerîka hatiye tometbarkirin. Serokê NIACê, Trita Parsî, bi vê yekê hatiye tometbarkirin ku di salan 2003an de çend nehêniyên gotûbêjên Amerîka derbarê Îranê de eşkere kirine û agahî daye Îraniyan ku bû sedem bo dememkê Komara Îslamî siyaseta xwe guherand.

Bo mînak, di sala 2003an de, bo heyamekê Îranê bernama xwe ya nuklerî sekinand û herwiha hewleke berfireh da ku li Afganistanê alîkariya Amerîka bike. Herwiha Rojnamevanekî Îranî bi navê Hesen Dayulîslam çendîn nameyên nehênî di navbera Teriya Parsî û balyozê Komara Îslamî ya Îranê li Rêxistina Neteweyên Yekgirtî de eşkere kir ku têde Terya Parsî rawêjê ji Komara Îslamî re dike.

Di heman demê de ku behsa NIAC wek Lobiya Komara Îslamî tê kirin, saziya Zogby International ku saziyek binavûdeng û bawerpêkirî ya serhejmarî û statîstîkan e, rapirsiyek derbarê siyaseta derve ya Amerîka li hemberî Îranê ji0 rûniştvanên Îranî li Amerîka - ku piraniya wan Fars in- kiriye. Serhejmarî derdixe holê ku piraniya herî zêde ya Farsan li dijî şer û dorpêçên xurt û dijwar in û piştgiriya çareserkirina pirsgirêkên navbera Îran û Amerîka bi rêya dîplomatîk dikin.

Ev statîstîk çi tiştekê pêşan didin? Bi baweriya min wê yekê nîşan dide ku Fars bi giştî pir car berjewendiya xwe ligel berjewendiyên Komara Îslamî li hev cuda nakin. Bi wê wateyê ku ku li ser pirsên çarenûssaz, Fars berjewendiya xwe giringtir berçav digrin heta bo nimûne rûxandina Komara Îslamî. Ji ber ku dizanin ger Komara Îslamî bi awayekî bingehîn bihê rûxandin, egera vê çendê gelek zêde ye ku netewa Fars wek desthilatdar di Îranê de nemîne. Yek ji nigeraniyên herî mezin ên Farsan tenê ne Kurd in, belkî ji vêna ditrsin ku asta bawerî û hesta netewî ya gelên Îranê gihîştibe wî cihî ku ger Komara Îslamî jiholê rabe, netewa Fars nekare desthilata xwe bi wî awayê ku niha heye, biparêze. Ev şêwazê helwêstgirtinê di nav hemû grûpên Fars de tê dîtin, heta di nav wan aliyan de ku bi hesab peywendî û têkiliyek baş bi Kurdan re hene. Fikra wan di vê çarçovê de dernakeve.

Heke em vegerin ser behsa xwe li ser NIACê, gelek kesan ji min pirs kirine ku gelo NIAC Lobiya Komara Îslamî ye yan na? Di bersivê de dibêjim, ne giring e ku Lobiya Komara Îslamî be yan na, giring ew e ku kar û siyasetên wan li berjewendiya netewa Kurd û neteweyên din ên Îranê de nîne.